Στο παρόν δημοσιεύω συνοπτική μετάφραση με σχολιασμό μου της βιβλιογραφικής ανασκόπησης των Black & William, σχετικά με την αξιολόγηση και τη μάθηση στη σχολική τάξη. Η πλήρης πρωτότυπη δημοσίευση μπορεί να ανακτηθεί από το διαδίκτυο σε μορφή word ή pdf.
Το άρθρο αφορά στην ανάδειξη της σχέσης μεταξύ αξιολόγησης και μάθησης. Αυτή η καταλυτική σχέση έχει ήδη εντοπισθεί από τον Tyler (1949) στο μνημειώδες έργο του Basic Pronciples of Curriculum and Instruction και αναβιώνει στο συστημικό μοντέλο οργάνωσης της διδασκαλίας και μάθησης κατά Wiggins & McTighe (1998) Undestanding by Design. Εκεί οι δύο παιδαγωγοί ισχυρίζονται ότι ο σχεδιασμός της αποτελεσματικής διδασκαλίας προϋποθέτει την "αντίστροφη" πορεία, αρχής γενομένης από την αξιολόγηση του μαθητή (τι να είναι σε θέση να κάνει μετά το πέρας της διδασκαλίας).
Κομβική έννοια της μελέτης είναι "η διαμορφωτική αξιολόγηση" (ΔΑ), η οποία, -μαζί με άλλους όρους στον τομέα της εκπαιδευτικής αξιολόγησης - δεν ορίζεται με ακρίβεια στη βιβλιογραφία. Στην εν λόγω μελέτη οι Black & William ορίζουν ως ΔΑ όλες εκείνες τις ενέργειες που αναλαμβάνει ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές του και οι οποίες παρέχουν την κατάλληλη πληροφορία, προκειμένου να βελτιωθεί η διδασκαλία και η άμεσα επηρεαζόμενη από αυτή μάθηση. Μία αξιολόγηση για να είναι διαμορφωτική πρέπει να αξιοποιεί το εργαλείο της ανατροφοδότησης (feedback). Η ανατροφοδότηση διαφοροποιείται από εκπαιδευτικό σε εκπαιδευτικό, ανάλογα με την προσωπική του θεωρία και τις προτεραιότητες που θέτει. Όσο πιο καθοδηγητική είναι η ανατροφοδότηση τόσο πιο ορατή είναι η πρόοδος του μαθητή, γι αυτό ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει οδηγίες για κάθε λάθος του μαθητή (σελ. 26, βλ. και "εμπεδωτική μάθηση" ή mastery learning στη σελ. 29). Ο ρόλος των μαθητών κατά την αξιολόγηση είναι πολύ σημαντικός, γιαυτό και παράγοντες, όπως τα προσωπικά κίνητρα και η αυτο-αντίληψη επηρεάζουν τον βαθμό στον οποίο αντιλαμβάνονται την ανατροφοδότηση για την πρόοδό τους.
Οι δύο ερευνητές μελέτησαν μεγάλες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες χώρες (π.χ. Γαλλία, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Αυστραλία) που περιλάμβαναν μεγάλο δείγμα και κατέληξαν στο κοινό συμπέρασμα ότι "η ιδιαίτερη προσοχή στην ΔΑ μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική βελτίωση της μάθησης "(σελ. 9).
Πώς Αξιολογούν οι Εκπαιδευτικοί τους Μαθητές (σελ. 10)
Από την έρευνα φάνηκε ότι η καθημερινή διαμορφωτική αξιολόγηση συνήθως έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- Η αξιολόγηση (Α) ευνοεί την επιφανειακή μάθηση και την αποστήθιση.
- Οι εκπαιδευτικοί δεν θέτουν συνήθως στην κρίση των συναδέλφων τους τις προσωπικές τους επιλογές ως προς την αξιολόγηση. Κυρίως αξιολογούν τους κατώτερους γνωστικούς στόχους και πολύ λιγότερο τους ανώτερους γνωστικούς ή άλλους στόχους.
- Στο σχολείο υπερ-εκτιμάται η βαθμολόγηση και υπο-βαθμίζεται η μάθηση.
- Υπάρχει η γενική τάση να βαθμολογούνται οι μαθητές και να συγκρίνονται μεταξύ τους, παρά οι επιδόσεις τους να αξιολογούνται ανάλογα με τα δεδομένα κριτήρια μάθησης. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ευνοείται ο μεταξύ τους ανταγωνισμός.
- Από έρευνα σε Αγγλία και Ελλάδα (Mavromatis, 1996) φάνηκε ότι οι εκπαιδευτικοί επηρεάζονται συναισθηματικά πριν αξιολογήσουν και αντιμετωπίζουν την αξιολόγηση ως διεκπεραίωση και όχι ως σημαντική ενέργεια στη διδακτικο-μαθησιακή διαδικασία.
- Από άλλη έρευνα φάνηκε ότι οι εκπαιδευτικοί είναι σε θέση να κάνουν προβλέψεις σχετικά με τον βαθμό επιτυχίας των μαθητών τους σε εξωτερικές εξετάσεις, όμως ο τρόπος που αξιολογούν τους μαθητές τους δεν τους προσφέρει την απαιτούμενη πληροφορία σχετικά με το τι γνώσεις και δεξιότητες έχουν οι μαθητές τους.
- Τέλος, η αξιολόγηση αποτελεί πεδίο πρόκλησης έντασης, διενέξεων, ενοχών, θυμού και άλλων συναισθηματικής φόρτισης καταστάσεων.
Αξιολόγηση, Παιδαγωγική, Καινοτομία (σελ. 12)
Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση, όταν αλλάζει ο τρόπος αξιολόγησης των μαθητών. Η ΔΑ συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που ο εκπαιδευτικός αντιλαμβάνεται την παιδαγωγική και τον ρόλο του στην τάξη.. Πλήθος ερευνών ανέδειξαν τρία στοιχεία:
- Οι εκπαιδευτικοί έχουν μια συγκεχυμένη εικόνα για το τι είναι ΔΑ.
- Οι τοπικές, περιφερειακές ή εθνικές εξετάσεις ασκούν μεγάλες πιέσεις και προδιαγράφουν την αντίληψη για την αξιολόγηση και τον τρόπο που εφαρμόζεται.
- Αλλαγή στις πρακτικές αξιολόγησης προϋποθέτει αλλαγή στον τρόπο που ο εκπαιδευτικός αντιλαμβάνεται τον ρόλο του.
Διαμορφωτική Αξιολόγηση και Μαθητές
Κατά τη ΔΑ οι μαθητές πρέπει να μπορούν
- να συνειδητοποιήσουν το εύρος και τον βαθμό απόστασής τους από τον επιδιωκόμενο στόχο,
- να επιλέξουν στρατηγικές και μεθόδους (μαζί με τον εκπαιδευτικό) που τους βοηθούν να προσεγγίσουν στον στόχο.
Συμπερασματικά, η εμπλοκή των μαθητών στην κατάκτηση του στόχου προϋποθέτει ότι ο μαθητής μπορεί να αντιληφθεί τον στόχο και να λάβει ανάλογα μέτρα, π.χ. μέθοδο μελέτης, στρατηγικές επίλυσης κτλ προκειμένου να φτάσει τον στόχο.
Αντίληψη και Ανταπόκριση Μαθητών (σελ. 13)
Σύμφωνα με έρευνα του Perrenoud σε σχολεία της Γαλλίας: "Η πλειονότητα των μαθητών αντιλαμβάνεται την αξιολόγηση ως διεκπεραίωση, ως κάτι δευτερεύων και όχι ως μια δράση ευθύνης που θα τους χειραφετήσει και θα τους ανεξαρτητοποιήσει στην πορεία τους προς την κατάκτηση της μάθησης".
Από διεθνή έρευνα συνάγεται ότι η θετική στάση απέναντι στην αξιολόγηση προϋποθέτει θετική στάση απέναντι στη μάθηση.
Από διεθνή έρευνα συνάγεται ότι η θετική στάση απέναντι στην αξιολόγηση προϋποθέτει θετική στάση απέναντι στη μάθηση.
Πρακτικές εμπλοκής των μαθητών στην αξιολόγηση είναι η αυτο-αξιολόγηση και η ετερο-αξιολόγηση.
