Τι είναι το Αναλυτικό Πρόγραμμα και
τι το Πρόγραμμα Σπουδών;
Με τον όρο Αναλυτικό Πρόγραμμα αποδίδουμε τον αγγλικό όρο curriculum. Ο όρος αυτός προέρχεται από το λατινικό currere που σημαίνει τρέχω ή διατρέχω μια διαδρομή. Στην ουσία, στο σχολείο, δεν κάνουμε κάτι διαφορετικό από το να διατρέχουμε με τους μαθητές μας ένα πρόγραμμα σπουδών (μια διαδρομή). Το Αναλυτικό Πρόγραμμα (ΑΠ) έχει ως στόχο να προδιαγράψει τη διαδρομή που καλύπτει ο μαθητής προκειμένου αυτός να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί ολόπλευρα (γνωστικά – κοινωνικά – συναισθηματικά-ηθικά) μέσα στα όρια και τις δυνατότητες που παρέχει το σχολικό σύστημα (βλ. Ν. 1566/85). Γι΄αυτή τη διαδρομή στο ΑΠ λαμβάνονται υπόψη και αναλύονται όλοι οι παράγοντες που την επηρεάζουν :
• οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες,
• η εκπαιδευτική πολιτική ,
• η υλικο-τεχνική υποδομή του σχολείου,
• το εκπαιδευτικό προσωπικό και τα χαρακτηριστικά του (τρόποι επιλογής και προαγωγής, επαγγελματική ανάπτυξη, τυπικά και ουσιαστικά προσόντα εκπαιδευτικών, απόδοση λόγου ),
• το διδακτικό στυλ και η οργάνωση της μάθησης – ψυχολογικό κλίμα τάξης, διδασκαλία, μάθηση, αξιολόγηση μαθητή
• η ηγεσία και το σχολικό κλίμα,
• οι μαθητές και τα χαρακτηριστικά τους (ατομικά – ομαδικά)
• οι γονείς
• οι κοινωνικοί εταίροι και οι επιστημονικές ενώσεις
Ο παραπάνω ορισμός που παραθέτουμε είναι ορισμός εργασίας. Η ιστορική συγκυρία και η μεταβαλλόμενη επιστημολογική αντίληψη των ειδικών για την εκπαίδευση οδήγησαν συν τω χρόνω στη διατύπωση πληθώρας ορισμών για το ΑΠ. Σε όλες τις εποχές μπορούμε να αναγνωρίσουμε δύο κυρίως τάσεις (Jackson, 1992, Κουλουμπαρίτση, 2009):
α. η μία τάση εντοπίζεται σε ορισμούς που συντάσσονται με την άποψη ότι ΑΠ αφορά στο σύνολο των εμπειριών στον σχολικό χώρο που είναι καθοδηγούμενες και μη, και
β. η δεύτερη τάση ανιχνεύεται σε ορισμούς που υιοθετούν την άποψη ότι ΑΠ είναι κυρίως μια κανονιστική «Χάρτα» με στόχους, σύστοιχες δραστηριότητες και συμβατή αξιολόγηση (Tyler, 1949).
Στην Ελλάδα, ως ΑΠ θεωρείται κυρίως μια «Χάρτα με γενικές παιδαγωγικές αρχές και εξειδικευμένους στόχους, ύλη, δραστηριότητες και αξιολόγηση ανά γνωστικό αντικείμενο» (βλ. Βρεττός & Καψάλης, 1994, 16-19), δηλαδή έχει επικρατήσει η Ταϊλεριανή αντίληψη.
Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 στη χώρα μας ο όρος ΑΠ άρχισε να υποκαθίσταται σταδιακά από τον όρο Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ). Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για πρώτη φορά κατά την αναμόρφωση του ΑΠ από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2000), για να δηλώσει ένα πλαίσιο παιδαγωγικών αρχών που καθοδηγεί τον εκπαιδευτικό χωρίς να τον δεσμεύει ως προς τη μεθοδολογία.
Ο όρος «Προγράμματα Σπουδών» (programs of study) είναι εισαγόμενος και έχει χρησιμοποιηθεί σε προγράμματα αγγλοσαξωνικών χωρών (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία) για να καταδείξει (McNeil, 2006, 93):
α. Επιμέρους σχέδια ανάπτυξης του Αναλυτικού Προγράμματος. Δηλαδή, το Πρόγραμμα Σπουδών συνιστά υποκατηγορία του Αναλυτικού Προγράμματος που αφορά κυρίως
β. Την οργάνωση της ύλης γνωστικών αντικειμένων ανά επίπεδο επίδοσης ή ανά τάξη. Η οργάνωση έχει ως κριτήρια ανάλυσης κοινά στοιχεία, όπως έννοιες, δεξιότητες και παιδαγωγικές αρχές ανάμεσα στα προγράμματα, π.χ. κοινές παιδαγωγικές αρχές ανάμεσα στη διδασκαλία μαθηματικών και γλώσσας.
γ. Τα ΠΣ είναι συνήθως οργανωμένα σε διδακτικές ενότητες ανά τρίμηνο, εξάμηνο ή έτος, στις οποίες αναφέρονται αναλυτικά οι δραστηριότητες ή τα κοινά προς μελέτη θέματα και ζητήματα. Κύριο χαρακτηριστικό των διδακτικών ενοτήτων είναι η διαθεματική ολιστική προσέγγιση της γνώσης που την καθιστά πιο βιωματική και πιο ελκυστική στους μαθητές.
Αυτά τα ενδογενή χαρακτηριστικά των ΠΣ προσέφεραν το θεωρητικό υπόβαθρο για την ελληνική εκδοχή του Διαθεματικού Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών. Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) για την υποχρεωτική εκπαίδευση ισχύει ως θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς από το σχολικό έτος 2003-04. Εκτός από τη μεθοδολογική ελευθερία, το ΔΕΠΠΣ προτείνει την απελευθέρωση από την ύλη κατά το 10% του χρόνου σε κάθε γνωστικό αντικείμενο.
McNeil, J (2006) Contemporary Curriculum in Thought and Action. New York: John Wiley and Sons.
Κουλουμπαρίτση, Α. (2009) Από το επιδιωκόμενο στο Πρόγραμμα που εφαρμόζεται. Στο Μπαγάκης και Δεμερτζή (επιμ.) Τι άλλαξε ένα χρόνο μετά την εφαρμογή του νέου Αναλυτικού προγράμματος; Αθήνα: Γρηγόρης.
Κουλουμπαρίτση, Α. (2009) Από το επιδιωκόμενο στο Πρόγραμμα που εφαρμόζεται. Στο Μπαγάκης και Δεμερτζή (επιμ.) Τι άλλαξε ένα χρόνο μετά την εφαρμογή του νέου Αναλυτικού προγράμματος; Αθήνα: Γρηγόρης.
