Από το βιβλίο του κ. Ματσαγγούρα Οργάνωση και Διεύθυνση της Σχολικής Τάξης (1998) σελ 58.
Μέτρηση του Ψυχολογικού Κλίματος της Τάξης
Χορηγείται στους μαθητές, οι οποίοι κυκλώνουν το Σ=Συμφωνώ ή Δ=Διαφωνώ. Η συμπλήρωση διαρκεί 10-15 λεπτά.
Ερμηνεία με βάση τους πέντε παράγοντες
Ικανοποίηση: ερωτήσεις 1,6,11,16,21
Διενεκτικότητα: ερωτήσεις 2,7,12,,17,22
Ανταγωνιστικότητα: ερωτήσεις 3,8,13, 18, 23.
Δυσκολία: ερωτήσεις 4, 9, 14, 19, 24.
Συνεκτικότητα: ερωτήσεις 5, 10, 15, 20, 25
Αυτο-εκπληρούμενη προφητεία (self-fullfilling prophecy)
•ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ
ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ
•Είναι ο τρόπος με τον
οποίο οι μαθητές μιας τάξης
αντιλαμβάνονται τις ψυχοκοινωνιολογικές σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στην τάξη.
•Έχει αποδειχτεί
ερευνητικά ότι το θετικό ψυχολογικό κλίμα της τάξης επιδρά θετικά τόσο στην
επίδοση των μαθητών όσο στη συμπεριφορά τους.
•Έχουν αναφερθεί 15
παράγοντες που συνθέτουν τον όρο ψυχολογικό κλίμα. Από αυτούς οι πέντε έχει
διαπιστωθεί ότι είναι καλοί δείκτες του όλου ψυχολογικού κλίματος:
•
•1. Ικανοποίηση (satisfaction)
από τη σχολική εργασία,
τη συναναστροφή με συμμαθητές, τη σχέση με εκπαιδευτικό.
•2. Συνεκτικότητα (cohesiveness)
είναι το αίσθημα συμμετοχής στην ομάδα που κάνει τον μαθητή
να νιώθει ότι ανήκει στην ομάδα της τάξης και
αποτελεί μέλος της. Η συνεκτικότητα εξαρτάται από τον τρόπο διδασκαλίας, την
προσωπικότητα του μαθητή και τα δημογραφικά στοιχεία των μαθητών.
•3. Διενεκτικότητα (friction)
είναι το αντίθετο της
συνεκτικότητας και αναφέρεται στην ύπαρξη διαφωνιών, συγκρούσεων και
αντεγκλήσεων μεταξύ των μελών μιας ομάδας. Μεταξύ
διενεκτικότητας και μάθησης υπάρχει
αρνητική συνάφεια.
•4. Ανταγωνιστικότητα (competitiveness) δεν είναι διενεκτικότητα, αλλά ήπιος ανταγωνισμός μεταξύ των μαθητών για καλύτερες
επιδόσεις. Μπορεί να είναι ατομική ή διομαδική.
•5. Δυσκολία (difficulty) αναφέρεται στον βαθμό
δυσκολίας που αποδίδουν οι μαθητές στην εργασία τους στα διάφορα μαθήματα.
Ήπιος βαθμός δυσκολίας αποτελεί πρόκληση για μάθηση. Υπερβολικός βαθμός
δυσκολίας αποτρέπει τον μαθητή και λειτουργεί αρνητικά. Το ίδιο και η πολύ
εύκολη εργασία.
Μέτρηση του Ψυχολογικού Κλίματος της Τάξης
Το Ερωτηματολόγιο της Τάξης μου (ΤΕΤ)
(Fraser, Anderson, Walberg: My Classroom Inventory)
1. Το μάθημα περνάει ευχάριστα ......... Σ Δ
2. Τα παιδιά τσακώνονται συνέχεια μεταξύ τους.
3. Συχνά τα παιδιά συναγωνίζονται στο τρέξιμο.
4. Η σχολική εργασία που κάνουμε (στο μάθημα Χημείας) είναι δύσκολη.
5. 'Ολοι οι μαθητές μου είναι φίλοι μου.
6. Μερικοί δεν είναι ευχαριστημένοι με την τάξη μας.
7. Μερικοί συμμαθητές μου είναι "παλιόπαιδα".
8. Οι περισσότεροι μαθητές προσπαθούν να ξεπεράσουν στα μαθήματα τους άλλους.
9. Οι περισσότεροι μαθητές τελειώνουν τις ασκήσεις χωρίς βοήθεια.
10. Μερικά παιδιά δεν είναι φίλοι μου.
11. Η φετινή τάξη μου αρέσει.
12. Σε πολλούς συμμαθητές μου αρέσουν οι τσακωμοί.
13. Σε μερικούς κακοφαίνεται, όταν δεν καταφέρνουν τα τόσο καλά όσο οι άλλοι.
14. Μόνο οι έξυπνοι μπορούν να λύσουν τις ασκήσεις.
15. Όλα τα παιδιά είμαστε στενοί φίλοι.
16. Σε μερικούς δεν αρέσει η τάξη μας.
17. Πολλοί θέλουν να γίνεται "το δικό τους".
18. Μερικοί προσπαθούν πάντα να ξεπεράσουν τους άλλους.
19. Η σχολική δουλειά είναι δύσκολη.
20. Οι συμμαθητές μου συμπαθεί ο ένας τον άλλο.
21. Η τάξη μας είναι ευχάριστη.
22. Οι συμμαθητές μου τσακώνονται συχνά.
23. Μερικοί θέλουν πάντα να πρωτεύουν.
24. Οι περισσότεροι τα καταφέρνουν μόνοι τους με τις ασκήσεις και τα προβλήματα.
25. Οι μαθητές της τάξης μου αισθάνονται μεταξύ τους σαν καλοί φίλοι.1. Το μάθημα περνάει ευχάριστα ......... Σ Δ
2. Τα παιδιά τσακώνονται συνέχεια μεταξύ τους.
3. Συχνά τα παιδιά συναγωνίζονται στο τρέξιμο.
4. Η σχολική εργασία που κάνουμε (στο μάθημα Χημείας) είναι δύσκολη.
5. 'Ολοι οι μαθητές μου είναι φίλοι μου.
6. Μερικοί δεν είναι ευχαριστημένοι με την τάξη μας.
7. Μερικοί συμμαθητές μου είναι "παλιόπαιδα".
8. Οι περισσότεροι μαθητές προσπαθούν να ξεπεράσουν στα μαθήματα τους άλλους.
9. Οι περισσότεροι μαθητές τελειώνουν τις ασκήσεις χωρίς βοήθεια.
10. Μερικά παιδιά δεν είναι φίλοι μου.
11. Η φετινή τάξη μου αρέσει.
12. Σε πολλούς συμμαθητές μου αρέσουν οι τσακωμοί.
13. Σε μερικούς κακοφαίνεται, όταν δεν καταφέρνουν τα τόσο καλά όσο οι άλλοι.
14. Μόνο οι έξυπνοι μπορούν να λύσουν τις ασκήσεις.
15. Όλα τα παιδιά είμαστε στενοί φίλοι.
16. Σε μερικούς δεν αρέσει η τάξη μας.
17. Πολλοί θέλουν να γίνεται "το δικό τους".
18. Μερικοί προσπαθούν πάντα να ξεπεράσουν τους άλλους.
19. Η σχολική δουλειά είναι δύσκολη.
20. Οι συμμαθητές μου συμπαθεί ο ένας τον άλλο.
21. Η τάξη μας είναι ευχάριστη.
22. Οι συμμαθητές μου τσακώνονται συχνά.
23. Μερικοί θέλουν πάντα να πρωτεύουν.
24. Οι περισσότεροι τα καταφέρνουν μόνοι τους με τις ασκήσεις και τα προβλήματα.
Τρόπος Χρήσης του Ερωτηματολογίου
Χορηγείται στους μαθητές, οι οποίοι κυκλώνουν το Σ=Συμφωνώ ή Δ=Διαφωνώ. Η συμπλήρωση διαρκεί 10-15 λεπτά.
Ερμηνεία με βάση τους πέντε παράγοντες
Ικανοποίηση: ερωτήσεις 1,6,11,16,21
Διενεκτικότητα: ερωτήσεις 2,7,12,,17,22
Ανταγωνιστικότητα: ερωτήσεις 3,8,13, 18, 23.
Δυσκολία: ερωτήσεις 4, 9, 14, 19, 24.
Συνεκτικότητα: ερωτήσεις 5, 10, 15, 20, 25
Αυτο-εκπληρούμενη προφητεία (self-fullfilling prophecy)
Στον τομέα της Ψυχολογίας ο όρος "αυτο-εκπληρούμενη προφητεία" χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι οι αρνητικές στάσεις και απόψεις απέναστι σε άτομο ή ομάδα ατόμων, προβλέπουν και κατά κάποιο τρόπο προδιαγράφουν την αρνητική συμπεριφορά του ατόμου αυτού. Τον όρο επινόησε ο Robert Merton (1948), σύμφωνα με τον οποίο: "μια λάθος ερμηνεία μιας κατάστασης ή συμπεριφοράς πυροδοτεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία έρχεται να επιβεβαιώσει την αρχική λανθασμένη άποψη". Ο Merton άντλησε το παράδειγμά του από τη οικονομία και συγκεκριμένα από την πρώχευση και τα ελλείματα τραπεζών. Παρατήρησε ότι οι ψεύτικες διαδόσεις για το ότι μια τράπεζα είναι δήθεν υπό πτώχευση, δημιουργούσε μαζικό πανικό με προβλέψιμες συνέπειες για την εν λόγω τράπεζα. Μήπως αυτό σας φέρνει στο νου κάποιο γνώριμο συνειρμό;
Ο εκπαιδευτικός πρέπει να γνωρίζει ότι εγκλωβίζεται συχνά σε στερεότυπα και στον "φαύλο κύκλο" της αυτο-εκπληρούμενης προφητείας. Η κακή φήμη ενός μαθητή πυροδοτεί χαμηλές προσδοκίες και ανάλογη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού προς τον μαθητή. Αυτό υποστήριξαν το 1968 οι Robert Rosenthal και Lenore Jacobson στο βιβλίο τους "Pygmalion in the Classroom". Σε μεταγενέστερηο δημοσίευμα ο Rosenthal (1974) προτείνει τέσσερις διδακτικές ενέργειες " θετικής προφητείας " και θετικών προσδοκιών που μπορεί να μεγιστοποιήσουν την επίδοση των μαθητών:
Σύμφωνα με το μοντέλο των Brophy και Good (1992, σελ. 88-89) οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τους μαθητές ούτε ξεκάθαρες είναι πάντα ούτε σταθερές. Και να είναι σταθερές, μπορεί να μην τις εκδηλώνει ο εκπαιδευτικός. Τέλος, μπορεί ο μαθητής να εμποδίζει την αυτο-εκπληρούμενη πορεία των προσδοκιών του καθηγητή με το να αντιδρά με τέτοιο τρόπο που να τις εξουδετερώνει.
Εφαρμογές
Ο Γιώργος Πετροφάνους διδάσκει στη Δευτέρα Γυμνασίου Χημεία. Στην τάξη του φέτος είναι η Χαρά, κόρη μιας φίλης και συναδέλφου του Χημικού. Ο Γιώργος δεν τη γνωρίζει, αλλά είναι σίγουρος ότι θα είναι καλή μαθήτρια, θα λειτουργεί επικουρικά στο μάθημά του και θα αριστεύσει. Άλλωστε, κάποιος πρέπει να εκπροσωπήσει το σχολείο στην επερχόμενη Ολυμπιάδα Χημείας.
Στο μάθημα ο Γιώργος δεν κάνει ιδιαίτερες διακρίσεις υπέρ της Χαράς. Τη σηκώνει τις ίδιες φορές στον πίνακα, της αναθέτει παρόμοιες εργασίες στο εργαστήριο,κατά τη διάρκεια των πειραμάτων και επιβραβεύει τις σωστές απαντήσεις, της όπως και των άλλων μαθητών.
Στο τέλος της Τρίτης Γμνασίου η Χαρά είναι η μόνη αριστούχος στη Χημεία και προτείνεται από τους αυμμαθητές της και τον Σύλλογο Διδασκόντων ως η καλύτερη μαθήτρια Χημείας, αυτή που πρέπει να εκπροσωπήσει το σχολείο στην Ολυμπιάδα Χημείας στην Κορέα.
Διαβάστε προσεκτικά το παράδειγμα και απαντήστε στις ερωτήσεις:
(α) Υπάρχει κατά την άποψή σας αυτοεκπληρούμενη προφητεία; Πώς εκδηλώνεται;
(β) Υπάρχουν αποδείξεις ότι ο καθηγητής κάνει διακρίσεις υπέρ της Χαράς; Έστω ενδείξεις που να σας οδηγούν σε υποθέσεις σχετικά με τη συμπεριφορά του καθηγητή.
(γ) Υπάρχουν αποδείξεις για την εκπλήρωση της προφητείας;
- Δημιουργία οικογενειακής ατμόσφαιρας (κοινωνικο-συναισθηματική ασφάλεια)
- Ανατροφοδότηση του μαθητή (του λέμε πώς τα πήγε και πώς μπορεί να βελτιώσει την επίδοσή του)
- Συστηματική διδασκαλία, περισσότερος χρόνος και σε ανώτερο επίπεδο
- Τήρηση χρόνου αναμονής για τη μαθητική απάντηση, αλλά και χρόνου για να υποβάλλει ο μαθητής ερωτήσεις (βλ. Brophy Good, 1992, κεφάλαιο 3, Looking in Classrooms).
Σύμφωνα με το μοντέλο των Brophy και Good (1992, σελ. 88-89) οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τους μαθητές ούτε ξεκάθαρες είναι πάντα ούτε σταθερές. Και να είναι σταθερές, μπορεί να μην τις εκδηλώνει ο εκπαιδευτικός. Τέλος, μπορεί ο μαθητής να εμποδίζει την αυτο-εκπληρούμενη πορεία των προσδοκιών του καθηγητή με το να αντιδρά με τέτοιο τρόπο που να τις εξουδετερώνει.
Εφαρμογές
Ο Γιώργος Πετροφάνους διδάσκει στη Δευτέρα Γυμνασίου Χημεία. Στην τάξη του φέτος είναι η Χαρά, κόρη μιας φίλης και συναδέλφου του Χημικού. Ο Γιώργος δεν τη γνωρίζει, αλλά είναι σίγουρος ότι θα είναι καλή μαθήτρια, θα λειτουργεί επικουρικά στο μάθημά του και θα αριστεύσει. Άλλωστε, κάποιος πρέπει να εκπροσωπήσει το σχολείο στην επερχόμενη Ολυμπιάδα Χημείας.
Στο μάθημα ο Γιώργος δεν κάνει ιδιαίτερες διακρίσεις υπέρ της Χαράς. Τη σηκώνει τις ίδιες φορές στον πίνακα, της αναθέτει παρόμοιες εργασίες στο εργαστήριο,κατά τη διάρκεια των πειραμάτων και επιβραβεύει τις σωστές απαντήσεις, της όπως και των άλλων μαθητών.
Στο τέλος της Τρίτης Γμνασίου η Χαρά είναι η μόνη αριστούχος στη Χημεία και προτείνεται από τους αυμμαθητές της και τον Σύλλογο Διδασκόντων ως η καλύτερη μαθήτρια Χημείας, αυτή που πρέπει να εκπροσωπήσει το σχολείο στην Ολυμπιάδα Χημείας στην Κορέα.
Διαβάστε προσεκτικά το παράδειγμα και απαντήστε στις ερωτήσεις:
(α) Υπάρχει κατά την άποψή σας αυτοεκπληρούμενη προφητεία; Πώς εκδηλώνεται;
(β) Υπάρχουν αποδείξεις ότι ο καθηγητής κάνει διακρίσεις υπέρ της Χαράς; Έστω ενδείξεις που να σας οδηγούν σε υποθέσεις σχετικά με τη συμπεριφορά του καθηγητή.
(γ) Υπάρχουν αποδείξεις για την εκπλήρωση της προφητείας;
