ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Σύμφωνα με την καθηγήτρια Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Stanford Linda Darling-Hammond (2010) https://edpolicy.stanford.edu/sites/default/files/events/materials/ldhscopeteacher-effectiveness.pdf η αποτελεσματική διδασκαλία έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: 

• Εμπλέκει όλους τους μαθητές ενεργά.
• Παρέχει :
• σαφείς και κατανοητούς στόχους,
• ανατροφοδότηση που πληροφορεί και παρέχει προοπτικές αυτο-διόρθωσης http://www.edutopia.org/blog/tips-providing-students-meaningful-feedback-marianne-stenger
• ευκαιρίες αυτο-παρακολούθησης, αυτοδιόρθωσης και εμπέδωσης της νέας μάθησης.
• Επινοεί ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που παρακινούν τους μαθητές να σκεφτούν, να αναλύσουν δεδομένα, να συγκρίνουν, να διατυπώσουν υποθέσεις, να προτείνουν λύσεις, να τεκμηριώσουν τι απόψεις τους, να δημιουργήσουν, να πειραματιστούν... 
• Αξιοποιεί ποικιλία διδακτικών προσεγγίσεων: π.χ. άμεση διδασκαλία, διάλογο, καθοδηγούμενη ανακάλυψη, διαθεματική μάθηση, εργασία σε ομάδες....
• 
  
• Επινοεί λειτουργικά εργαλεία και στρατηγικές μάθησης  που υποστηρίζουν τη μάθηση, όπως οι υπογραμμίσεις, τα διαγράμματα, οι απεικονίσεις, οι καθοδηγητικές ερωτήσεις, οι ερωτήσεις αυτο-ελέγχου, κτλ
•  
• Οργανώνει και παρακολουθεί μαθητικές ομάδες, όπου κάθε μαθητής έχει ρόλο και βιώνει την αίσθηση του ανήκειν. 

• Αξιοποιεί κυρίως τεχνικές της διαμορφωτικής  αξιολόγησης, παρά εστιάζει σε απαιτήσεις της τελικής (εξεταστικού τύπου) αξιολόγησης (βλ. και Black & Wiliam, 2001 https://weaeducation.typepad.co.uk/files/blackbox-1.pdf ), (βλ. και Nicol & Macfarlane-Dick, 2005,  http://www.psy.gla.ac.uk/~steve/rap/docs/nicol.dmd.pdf ), (ιδέες έξυπνες και ελκυστικές από την Hillary Hill,  2015, http://www.edutopia.org/discussion/10-fun-filled-formative-assessment-ideas ).

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΑΘΗΣΗΣ 1/ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ: "ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ" - "ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ"

Στο παρόν κείμενο θα αναφερθώ στους όρους "ικανότητα" και "δεξιότητα" για δυο κυρίως λόγους: 
1. Επειδή διαπίστωσα ότι οι δύο όροι στη διεθνή βιβλιογραφία και σε διαφορετικές γλώσσες χρησιμοποιούνται εναλλακτικά για να αποδώσουν κάτι που χαρακτηρίζεται από σχετική ασάφεια. Για παράδειγμα, στα γαλλικά ο όρος "competence" μεταφράζεται ως "δεξιότητα", ενώ στα αγγλικά των ΗΠΑ, το "δεξιότητα" αποδίδεται με τον όρο "skill" και όχι με τον όρο "competence", που μεταφράζεται ως "ικανότητα". 
2. Επειδή σε επίσημα κείμενα, όπως για παράδειγμα κείμενα της ΕΕ για τις πολιτικές στην εκπαίδευση (βλ. Αναπτύσσοντας Βασικές Ικανότητες στο Σχολείο στην Ευρώπη http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/thematic_reports/145EL.pdf ) οι όροι "δεξιότητα" και "ικανότητα" χρησιμοποιούνται  εναλλακτικά,  μπορεί να δημιουργηθεί σύγχυση, γεγονός που εντοπίζεται και από τους ίδιους τους συγγραφείς του εν λόγω Οδηγού (βλ. τις εκδόσεις του site http://keyconet.eun.org/ και, για συγκεκριμένη αναφορά, βλ. την ανασκόπηση βιβλιογραφίας και αποσαφήνιση του όρου "key competences" στη σελ. 9 του: http://keyconet.eun.org/c/document_library/get_file?uuid=bf5517b8-2fb6-42be-981a-a011ed42a8b2&groupId=11028 ) .

Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε συμβατικές ή εναλλακτικές προσεγγίσεις για την αξιολόγηση αν δεν διευκρινίσουμε τους δύο αυτούς όρους ρίχνοντας πρώτα μια ματιά στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, http://www.greek-language.gr/)

 ικανότητα η [ikanótita]: 1.(για πρόσ.) η ιδιότητα την οποία έχει κάποιος, από τη φύση του ή από το χαρακτήρα του, να πετυχαίνει ένα αποτέλεσμα ή στόχο· (πρβ. δυνατότητα): Επίκτητη / έμφυτη / εξαιρετική / σπάνια / ιδιαίτερη ~. Aναγνωρισμένη / αμφισβητούμενη / αμφίβολη ~. Πνευματική ~. Άνθρωπος προικισμένος με πολλές ικανότητες. Kαλλιεργώ / αναπτύσσω μια ~. Διοικητικές / οργανωτικές / ρητορικές / διπλωματικές ικανότητες. Kάνω επίδειξη των ικανοτήτων μου. Έχω την ~ να κάνω κτ., μπορώ, είμαι ικανός να… 2. το πόσο, σε ποιο βαθμό ή σε ποια έκταση, μπορεί κάποιος να κάνει κτ. με επιτυχία: H επενδυτική ~ του δημόσιου τομέα, δυναμικότητα. H αγοραστική ~ των εργαζομένων, δύναμη. H αμυντική ~ της χώρας μας, δύναμη, ισχύς. 3. ο βαθμός της ιδιότητας ενός σώματος να προκαλεί ένα φαινόμενο· δύναμη, ισχύς: Φακός με μεγάλη μεγεθυντική ~.

δεξιότητα η [δeksiótita]  ικανότητα αναγκαία για τη διεκπεραίωση ενός έργου, μιας υπόθεσης κτλ.: Διεξήγαγε τις διαπραγματεύσεις με μεγάλη ~. Tεχνικές δεξιότητες. Παιδί με πολλές δεξιότητες. Ανάπτυξη των δεξιοτήτων. Επιδεξιότητα, ικανότητα, επιτηδειότητα, αξιοσύνη, δεινότητα, ταλέντο (σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, 1998, σελ. 469).

Απ΄ ό,τι φαίνεται από τους ορισμούς, οι όροι είναι παραπλήσιας σημασίας με τον όρο  "ικανότητα" να έχει μια ευρύτερη χροιά του όρου "δεξιότητα", επειδή στην ικανότητα αναφέρεται ότι κάποιος έχει μια έμφυτο ή επίκτητη ιδιότητα, κάτι σαν δυναμικό να πετυχαίνει στόχους. Αυτή τη ματιά και ερμηνεία υποδεικνύει κι ο Romiszowski (2009: 202-203), ο οποίος ορίζει ως "δεξιότητα" την ικανότητα κάποιου να επιτελεί  (to perform) δεδομένο είδος έργου ή δραστηριότητας με προκαθορισμένο βαθμό (επίπεδο) αποτελεσματικότητας, επάρκειας, ταχύτητας ή άλλου μεγέθους μέτρησης της ποσότητας ή της ποιότητας. Ενώ ο όρος competence υποστηρίζει ότι αποδίδει το δυναμικό, δηλαδή ένα σύνολο, έναν συνδυασμό από δεξιότητες, ικανότητες, συνήθειες ιδιαίτερες τάσεις, κλίσεις και γνώσεις, που πρέπει να κατέχει ένα άτομο προκειμένου να επιτελεί καλά ένα έργο.

Ανάλογα με τον Romiszowski, στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη Δια Βίου Μάθηση, ("Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010"), αναφέρονται οι Οκτώ Βασικές Ικανότητες όπου διευκρινίζεται ότι οι "ικανότητες"αποτελούν έναν συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων. Άρα, όπως φαίνεται,η έννοια "ικανότητες" είναι υπερώνυμη της έννοιας "δεξιότητες" και συμπεριληπτική, εφόσον την περιλαμβάνει. Η χώρα μας, ανάμεσα στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, έχει δεσμευτεί να υιοθετήσει και να προωθήσει το Πλαίσιο Αναφοράς για τις Οκτώ Βασικές Ικανότητες στην ανάπτυξη Αναλυτικού Προγράμματος από το 2013 (βλ. σελ. 5 file:///C:/Users/User/Dropbox/PERFORMANCE%20ASSESSMENT/KCN_TeacherGuide_Project_based_learning_Nov2014.pdf ). Παρακάτω παραθέτω εν συντομία τις Οκτώ Βασικές Ικανότητες.  

1. Eπικοινωνία στη μητρική γλώσσα (communication in the mother tongue), η οποία είναι η ικανότητα έκφρασης και ερμηνείας εννοιών, σκέψεων, συναισθημάτων, γεγονότων και απόψεων, τόσο σε προφορική όσο και σε γραπτή μορφή (ακρόαση, ομιλία, ανάγνωση και γραφή), και η ικανότητα γλωσσικής αλληλεπίδρασης με κατάλληλο και δημιουργικό τρόπο σε ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
2. Eπικοινωνία σε ξένες γλώσσες (communication in  foreign languages), η οποία περιλαμβάνει, εκτός από τις κύριες διαστάσεις της δεξιότητας επικοινωνίας στη μητρική γλώσσα, διαμεσολάβηση και διαπολιτισμική κατανόηση. Το επίπεδο γλωσσομάθειας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και από την ικανότητα ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης και γραφής·
3. Μαθηματική ικανότητα και βασικές ικανότητες στην επιστήμη και στην τεχνολογία (mathematicalcompetence and basic competences in science and technology). Η μαθηματική ικανότητα είναι η ικανότητα ανάπτυξης και χρησιμοποίησης μαθηματικών συλλογισμών για την επίλυση ενός φάσματος προβλημάτων σε καθημερινές καταστάσεις με έμφαση τόσο στη διαδικασία και στη δραστηριότητα όσο και στη γνώση. Η μαθηματική ικανότητα στην επιστήμη και στην τεχνολογία αφορά τη λειτουργική γνώση, τη χρήση και την εφαρμογή γνώσεων και μεθοδολογιών που εξηγούν τον φυσικό κόσμο. Οι ικανότητες αυτές περιλαμβάνουν την κατανόηση των αλλαγών που προκαλούνται από τη δραστηριότητα του ανθρώπου και την ευθύνη του ως μεμονωμένου πολίτη.·
4. Η ψηφιακή ικανότητα (digital competence) περιλαμβάνει τη χρήση της Τεχνολογίας της κοινωνίας της πληροφορίας (ΤΚΠ) και, κατ’ επέκταση, βασικές δεξιότητες στην τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ).·
5. Οι μεταγνωστικές ικανότητες (learning to learn) συνδέονται με τη μάθηση, την ικανότητα επιδίωξης και οργάνωσης της ατομικής μάθησης, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, σύμφωνα με τις ανάγκες ενός ατόμου και με επίγνωση των μεθόδων και των ευκαιριών.
6. Κοινωνικές ικανότητες και ικανότητες που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη (social and civic competences). Οι κοινωνικές ικανότητες αναφέρονται στις προσωπικές, διαπροσωπικές και διαπολιτισμικές ικανότητες και σε όλο το φάσμα της συμπεριφοράς εκείνης που εξοπλίζει τα άτομα ώστε να συμμετέχουν με αποτελεσματικό και εποικοδομητικό τρόπο στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή. Οι κοινωνικές ικανότητες συνδέονται με την προσωπική και κοινωνική ευημερία. Είναι σημαντική η κατανόηση κωδίκων συμπεριφοράς και συνηθειών σε διαφορετικά περιβάλλοντα στα οποία κινούνται τα άτομα. Η ικανότητα του πολίτη, και ειδικότερα η γνώση των κρίσιμων κοινωνικών και πολιτικών εννοιών και δομών (δημοκρατία, δικαιοσύνη, ισότητα, ιδιότητα του ενεργού πολίτη και δικαιώματα του πολίτη) παρέχει στα άτομα τα εφόδια για την ενεργό και δημοκρατική συμμετοχή.
7. Το αίσθημα πρωτοβουλίας και η επιχειρηματικότητα (sense of initiative and entrepreneurship) αναφέρονται στην ικανότητα του ατόμου να μετατρέπει τις ιδέες του σε πράξη. Περιλαμβάνει τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ανάληψη ρίσκου, καθώς και την ικανότητα σχεδιασμού και διαχείρισης έργων προκειμένου να επιτυγχάνονται συγκεκριμένοι στόχοι. Τα άτομα κατανοούν το πλαίσιο της εργασίας τους και μπορούν να αξιοποιούν ευκαιρίες, όταν αυτές εμφανίζονται. Αποτελεί το θεμέλιο για τις ειδικότερες δεξιότητες και γνώσεις που χρειάζονται όσα άτομα δραστηριοποιούνται ή συμβάλλουν σε κοινωνικές ή εμπορικές δραστηριότητες. Κάτι τέτοιο οφείλει να περιλαμβάνει τη συνειδητοποίηση των ηθικών αξιών και να προωθεί τη χρηστή διακυβέρνηση.
8. Η πολιτιστική γνώση και έκφραση (cultural awareness and expression), η οποία περιλαμβάνει εκτίμηση της σημασίας της δημιουργικής έκφρασης ιδεών, εμπειριών και συναισθημάτων σε ένα φάσμα μέσων μαζικής επικοινωνίας (μουσική, θέατρο, λογοτεχνία και εικαστικές τέχνες).

Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι παράλληλα με τις 8 βασικές ικανότητες αναφέρονται 7 βασικές δεξιότητες, οι οποίες τέμνουν εγκάρσια τις πρώτες, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι μαθητές θα αποκτήσουν στάσεις δια βίου μάθησης για τη μαθητική και την ενήλικη ζωή τους. Οι 7 αυτές βασικές δεξιότητες είναι:

 δημιουργικότητα, πρωτοβουλία, κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, αξιολόγηση του ρίσκου,διαχείριση συναισθημάτων. (βλ. σελ. 7 

http://keyconet.eun.org/c/document_library/get_file?uuid=d2e33016-9c19-4901-aa00-5d25c5d734f2&groupId=11028

Σύμφωνα με όσα ανέφερα παραπάνω, εμένα και οι 7 δεξιότητες μάλλον σαν ικανότητες και στάσεις (π.χ. η πρωτοβουλία) μου φαίνονται.

Αναφορές

Romiszowski, A. (2009) Fostering Skill Development Outcomes. Στο Reigeluth, C.M. & Carry-Chellman, A.A. (επιμ.) Instructional Design Theories and Models, Vol. III: New York: Routledge.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ή ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ;

Οι εκπαιδευτικοί συχνά αναφερόμαστε στη σημασία "της αξιολόγησης του μαθητή". Τι ακριβώς εννοούμε με αυτά τα λόγια; Το έχουμε σκεφτεί ποτέ;

 Όταν απευθύνω την ερώτηση αυτή σε ακροατήριο ομοτέχνων, παίρνω (βαρυεστημένα ή ενοχλημένα) μια απάντηση του τύπου : "Ε, τι εννοείτε δηλαδή; Βέβαια, θέλω να δω τι έμαθε από το διάβασμα ή απ΄ την παράδοση" .

Στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία το θέμα δεν αντιμετωπίζεται τόσο απόλυτα και μονοδιάστατα: Η ορολογία ποικίλλει: από το γενικό "student assessment", που αναφέρεται κυρίως στις σταθμισμένες δοκιμασίες (standardized testing), στο "performance assessment"που, σε ελεύθερη μετάφραση, μπορεί να σημαίνει κάτι σαν "αξιολόγηση της επιτελεστικής μάθησης" (δηλαδή αξιολόγησης και γνώσεων και δεξιοτήτων και ικανοτήτων, αλλά και της κατάλληλης αξιοποίησής τους στην επιτυχή επιτέλεση πρακτικής φύσεως σύνθετων δοκιμασιών). Όπως αναφέρει ο Bob Lenz (2014) "Real performance assessment happens when we measure not just knowledge, but also skills and competencies that are inextricably related to success in college and career. This kind of assessment is concerned not just with content but also with real-world applications".
( http://www.edutopia.org/blog/new-era-student-assessment-bob-lenz ). 

Τώρα, ενώ ο  Lenz (αλλά και άλλοι ειδικοί), εξισώνουν, κατά κάποιον τρόπο, την "αξιολόγηση της επιτελεστικής μάθησης" με την "αυθεντική αξιολόγηση της επιτελεστικής μάθησης " (authentic performance assessment), άλλοι,όπως ο Meyer (1992), επιμένουν σε έναν διακριτό διαχωρισμό ανάμεσα στους δύο όρους, (βλ. https://www.learner.org/workshops/socialstudies/pdf/session7/7.PerformanceAssessment.pdf ). Συμφωνώ με τον Meyer, επειδή ο όρος "αυθεντικός" παραπέμπει σε δραστηριότητες που συναντάμε στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, για να δω ότι ξέρεις πρόσθεση και αφαίρεση σε βάζω να παίξεις "μαγαζάκι"  ή, σε άλλη περίπτωση, για να δω αν  έχεις γλωσσικές, επικοινωνιακές, κοινωνικές και άλλες ικανότητες σου αναθέτω την ετοιμασία και την διεξαγωγή μιας ραδιοφωνικής εκπομπής. Όμως, στο σχολικό σύστημα, τέτοιου τύπου αυθεντικές δοκιμασίες, που αντλούν ιδέες εφαρμογών από τον ενήλικο κοινωνικό και επαγγελματικό βίο, δεν μπορεί να έχουν ευρεία απήχηση, δεδομένου ότι απαιτείται δυσανάλογος προς τον διαθέσιμο χρόνος προκειμένου οι μαθητές να σχεδιάσουν, να ετοιμάσουν, να συζητήσουν, να παρουσιάσουν, να αναστοχαστούν επί της αυτο- και της ετερο- αξιολόγησής τους. Παράλληλα, τέτοιες αυθεντικές δραστηριότητες και δοκιμασίες απαιτούν από τον εκπαιδευτικό να προετοιμάζεται κατάλληλα, για να εμψυχώνει και να καθοδηγεί με τον πιο πρόσφορο τρόπο όλη αυτήν την προσπάθεια. Προσωπικά, δεν βλέπω πολλά περιθώρια να εφαρμοστεί ένα ανάλογο μοντέλο στα σχολεία μας.

Όμως, δεν έχει νόημα μονίμως να μένουμε μακριά από τις εξελίξεις και τις σύγχρονες τάσεις, επειδή δεν υπάρχει χρόνος, ή το όλο θέμα είναι πολύπλοκο και οι εκπαιδευτικοί δεν είναι σε θέση να το διαχειριστούν αυτή τη στιγμή. Θα πρέπει να σκεφτούμε. Για να δούμε την εκπαίδευσή μας να αλλάζει και να μπορεί να παρακολουθήσει τον κόσμο του αύριο, δεν υπάρχει αμφιβολία, πρέπει ν΄ αλλάξουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την σκοπιμότητα και τη λειτουργία της αξιολόγησης στο σχολείο.

Στη Βρετανία, εδώ και χρόνια χρησιμοποιείται ο όρος "assessment for learning" , δηλαδή, "αξιολόγηση για τη μάθηση". Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Συστηματική αξιολόγηση του επιπέδου των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων σε νευραλγικά αντικείμενα όπως, η ανάγνωση, η γραπτή έκφραση και τα μαθηματικά με σταθμισμένα κριτήρια, κατά τρόπο ώστε να μην μένουν κενά στη μάθηση. Η αξιολόγηση για τη μάθηση είναι αξιολόγηση για τη βελτίωση της επίδοσης του μαθητή στον ακαδημαϊκό τομέα και προϋποθέτει στοχευμένη εξατομικευμένη παρακολούθηση και υποστήριξη του μαθητή, ώστε να μπορεί να αποδώσει όσο γίνεται καλύτερα σε δοκιμασίες σταθμισμένες και μη. Το σύστημα σε αυτή την περίπτωση στοχεύει στην αποτελεσματικότητα (βλ. σελ. 6-7 http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ ). Οι Βρετανοί εκπαιδευτικοί έχουν συγκεκριμένες οδηγίες για τον τρόπο που οφείλουν να παρακολουθούν και να υποστηρίζουν τους μαθητές τους, ώστε εκείνοι να μπορούν να επιτυγχάνουν "τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα".Τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα, τα οποία συναντάμε -ως ορολογία- στα "Νέα Προγράμματα Σπουδών" που εκπόνησε το 2011 το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Πώς τα κατανοούν και πώς τα εφαρμόζουν οι δικοί μας εκπαιδευτικοί  στην πράξη είναι επίσης σημαντικά ερωτήματα παράλληλα με το αρχικό ερώτημα: Τι είναι τελικά "Η αξιολόγηση του μαθητή"; Μπορεί να είναι μόνο η "αξιολόγηση της επιδόσεως του μαθητή"; όπως έγραφε πριν από 30 περίπου χρόνια ο κ. Κασσωτάκης και όπως απαντούν οι ομότεχνοι εκπαιδευτικοί;