I need my teachers to learn!

I need my teachers to learn!

Μείωση της Ύλης:: Συστημική Σκέψη στην Εκπαίδευση ΙΙ

Πρόσφατα, το Υπουργείο Παιδείας

ζήτησε από το ΠΙ να κάνει προτάσεις για τη μείωση της ύλης στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από το ακαδημαϊκό έτος 2010-11. Κατά την άποψή μου, ένα τέτοιο αίτημα παραπέμπει σε σειρά ερωτημάτων του τύπου: «Τι» να μειώσουμε, «πώς» και «γιατί», δηλαδή «με ποια κριτήρια;» Κατ΄ αρχήν, όμως, παραπέμπει στο ερώτημα τι εννοούμε με τον όρο «μείωση της ύλης»; Εννοούμε περικοπή κεφαλαίων και ενοτήτων ή επισήμανση και πρόταξη των ουσιωδών και απαραίτητων; Κατά την άποψή μου πρέπει να επιλέξουμε το δεύτερο για δύο λόγους:

• Η διαγραφή, στην ουσία, παραπέμπει σε νέα σχολικά βιβλία και εγκυμονεί τον κίνδυνο οι εκπαιδευτικοί να παραβλέπουν μέρη της ύλης που μπορεί να είναι βοηθητικά για τους δικούς τους μαθητές. Αναφέρω την εμπειρία μου ως Σχολικής Συμβούλου το 2001, όταν το ΠΙ έστειλε τις προτάσεις για περικοπές της ύλης στα διάφορα μαθήματα. Τότε, δεχόμουν ερωτήματα για κεφάλαια και γραμματικά φαινόμενα στο μάθημα της Γλώσσας που είχαν αφαιρεθεί.

• Με τη διαγραφή ακυρώνεται ο παιδαγωγικός ρόλος τους εκπαιδευτικού.

Θέματα που αφορούν στην ύλη των μαθημάτων

, συναρτώνται με το ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Αποφάσεις για τη μείωση της ύλης καλούν για την υιοθέτηση μοντέλων λήψης απoφάσεων (curriculum decision making). Στην παρούσα πρόταση υιοθετώ το μοντέλο της τεχνικής λογικής και συστημικής σκέψης στη λήψη αποφάσεων (Mc Neil, Contemporary Curriculum in Thought and in Action, 2006, 97). Στον πυρήνα του μοντέλου αυτού βρίσκεται «η ανάλυση αναγκών». Σύμφωνα με τη διαδικασία ανάλυσης αναγκών, πρέπει ν΄ ακολουθήσουμε τα εξής βήματα:

1. Να καταρτίσουμε έναν πίνακα από στόχους και προτεραιότητες με ιδεοθύελλα.

2. Στη συνέχεια να επικεντρωθούμε σε βασικούς άξονες – περιοχές προτεραιότητας.

3. Να καθορίσουμε επίπεδα αποτελεσματικότητας και επίτευξης ανά άξονα προτεραιότητας.

4. Να μεταγράψουμε τις προτάσεις και τους σχεδιασμούς μας σε υλοποιήσιμο έργο.

Χωρίς να υπαινίσσομαι ότι η εισήγησή μου είναι δεσμευτική δίνω ένα παράδειγμα μείωσης της ύλης στα μαθήματα του Δημοτικού Σχολείου.

ΒΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ

1. Ιδεοθύελλα στόχων: Η μείωση της ύλης να λάβει υπόψη της:

•  Τις εκπαιδευτικές προτεραιότητες που καταγράφονται στα ΔΕΠΠΣ που είναι: η διαθεματικότητα, το ενιαίο (συνοχή) από μάθημα σε μάθημα και από τάξη σε τάξη στο ίδιο μάθημα και το πλαίσιο. Τονίζω ότι η έννοια «του πλαισίου» (Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών) προδιαγράφει ρητά τη μερική αυτονομία του εκπαιδευτικού ως προς την επιλογή της ύλης. Αναφέρω ως παράδειγμα το μάθημα της Γλώσσας. Άρα, το ΠΙ πρέπει να δώσει γενικές κατευθύνσεις και κριτήρια ανά μάθημα, με βάση τα οποία κάθε εκπαιδευτική μονάδα και εκπαιδευτικός να μπορεί να εξειδικεύει στις ιδιαιτερότητες των μαθητών. Με δεδομένο ότι κάθε σχολική μονάδα έχει ιδιαιτερότητες, πρέπει να αποφύγουμε τον αυστηρό πλαίσιο κανονιστικών οδηγιών.

•  Διασφάλιση της συνοχής, του ενιαίου. Πρέπει οπωσδήποτε με τη μείωση την ύλης να μην απολέσουμε το ενιαίο. Πώς θα το πετύχουμε αυτό; Κατά την άποψή μου, πρώτα με ενδο-τμηματική συζήτηση και στη συνέχεια με δια-τμηματικές επιτροπές εργασίας στο ΠΙ. Οι επιτροπές αυτές πρέπει να έχουν κοινά κριτήρια και αρχές , για να εργασθούν. Το έργο είναι σοβαρό και χρονοβόρο, διότι εμπεριέχει φάσεις της διαδικασίας συγγραφής νέου ΑΠ και σχολικών βιβλίων.

•  Τη φύση του γνωστικού αντικειμένου: το κύρος και τη βαρύτητα που έχει στο Αναλυτικό και το Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Για παράδειγμα, η Μελέτη Περιβάλλοντος (ΜτΠ), ως προς τη φύση της, είναι κατ΄ εξοχήν διαθεματικό, σπονδυλωτό γνωστικό αντικείμενο, κάθε σπόνδυλος αποτελεί ξεχωριστή θεματική ενότητα που διασυνδέεται χαλαρά με την προηγούμενη ή την επόμενή της. Από την άλλη, στη ΜτΠ ακολουθείται αυστηρά η σπειροειδής, προοδευτική μελέτη των θεμάτων. Με ποια κριτήρια, λοιπόν, εισηγείται κανείς την πρόταξη κάποιων ενοτήτων; Η Γλώσσα και τα Μαθηματικά έχουν το μεγαλύτερο κύρος στο πρόγραμμα. Και σ΄ αυτά τα μαθήματα ισχύει κάτι ανάλογο με τη σπειροειδή διάταξη της ύλης. Πώς θα περικοπεί ή θα προταχθεί ύλη χωρίς να χαθεί το ενιαίο;

•  Τα χαρακτηριστικά της ομάδας στόχος (μαθητές-εκπαιδευτικοί-γονείς). Οι δάσκαλοι χρειάζεται να επικεντρωθούν στο ουσιώδες και το απαραίτητο. Το ίδιο και οι μαθητές. Οι γονείς δεν έχουν εξειδικευμένη γνώση, για να βοηθήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι. Με τις εξωσχολικές δραστηριότητες που έχουν τα παιδιά τους και την καταιγιστική πληροφόρηση που αυτά δέχονται από πολλαπλές πηγές, ζητούν κι οι ίδιοι οι γονείς το ουσιώδες, απλό και κατανοητό· αυτό που να μπορεί να διδάσκεται και να μαθαίνεται στο σχολείο με την καθοδήγηση του δασκάλου, όχι με την εργασία του γονέα στο σπίτι.

• Με βάση τα παραπάνω, οι ομάδες εργασίας του ΠΙ πρέπει να ξαναδούν το ΑΠ και να επικεντρωθούν στο απαραίτητο και το ουσιώδες. Να προτείνουν τα απαραίτητα με κριτήριο τους στόχους προτεραιότητας που θέτει το ίδιο το γνωστικό αντικείμενο και οι ανάγκες των μαθητών. Έτσι θα παρέχουμε στον εκπαιδευτικό με έμπρακτο τρόπο ένα γενικό πλαίσιο και τα περιθώρια να προσαρμόσει τις προτάσεις του ΠΙ στην δική του μαθητική ομάδα.

• Χρονοδιάγραμμα: Πρέπει να τηρηθεί, για να προετοιμαστεί κατάλληλα και έγκαιρα η σχολική κοινότητα. Οι οδηγίες πρέπει να φτάσουν στα σχολεία τον Μάρτιο 2010, πριν από το Πάσχα.

• Προετοιμασία της ομάδας – στόχος: πρέπει οι σχολικοί σύμβουλοι να ενημερωθούν πρώτοι με εγκύκλιο ηλεκτρονικά. Να προλάβουν να προετοιμαστούν και να προετοιμάσουν και τους εκπαιδευτικούς.

•  Αναμενόμενα αποτελέσματα (προβλέψεις)

•  Έλεγχος της εφαρμογής της παρέμβασης.

2. Άξονες –στόχοι προτεραιότητας

Συνοψίζοντας,  θα έλεγα ότι από τα παραπάνω προκύπτει ότι, κατά τη διαδικασία επεξεργασίας της διδακτέας ύλης, προτεραιότητες αποτελούν:

•  Η τήρηση του ενιαίου της ύλης. Άρα, διατμηματικές επιτροπές.

•  Η επικέντρωση στο ουσιώδες. Πρόταση για τα απαραίτητα, για το τι να διδαχθεί κατά προτεραιότητα, όχι για το τι δεν θα διδαχθεί.

•  Έγκαιρη ενημέρωση και προετοιμασία της εκπαιδευτικής κοινότητας.

• Προβλέψεις για αναμενόμενα αποτελέσματα.

Περί Ποιότητος στην Εκπαίδευση

Την πρώτη χρονιά που κυκλοφόρησαν τα νέα διδακτικά εγχειρίδια στην υποχρεωτική εκπαίδευση (2006-07) μία ομάδα μελών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ανάμεσά τους κι εγώ) οργώσαμε την Ελλάδα και επισκεφτήκαμε σχολεία (Δημοτικά - Γυμνάσια- Λύκεια), γραφεία εκπαίδευσης και περιφέρειας. Είχαμε συναντήσεις με στελέχη της εκπαίδευσης, εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές και υπεύθυνους καινοτόμων προγραμμάτων, προκειμένου να συλλέξουμε πληροφορίες για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (βλ. www.pi-schools.gr/έρευνες).

Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα εκείνης της έρευνας ήταν η επισήμανση γονέων και εκπαιδευτικών ότι η άφιξη των νέων βιβλίων σήμανε την απαρχή σειράς παιδαγωγικών δυσλειτουργιών και οικογενειακών δεινών. Ενώ τα βιβλία κυκλοφόρησαν για να υποστηρίξουν τη δημιουργική εργασία, την εργασία σε ομάδες και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, και όλα αυτά με τρόπο παιδοκεντρικό και διαθεματικό, σε κάποιο βαθμό έφεραν τα αντίθετα αποτελέσματα. Κάποιοι δάσκαλοι δημιουργικοί απογοητεύθηκαν, επειδή έπρεπε να εγκαταλείψουν καινοτόμα προγράμματα και να στραφούν στην κάλυψη της νέας και πιο απαιτητικής ύλης. Άλλοι εξέλαβαν την ποικιλία και πληθώρα ασκήσεων στη Γλώσσα και τα Μαθηματικά ως γνώμονα για την εντατικοποίηση των σπουδών και μετέτρεψαν ακόμα και μικρές τάξεις (Πρώτη, Δευτέρα Δημοτικού) σε τμήματα που προετοιμάζουν υποψήφιους για πανελλήνιες εξετάσεις.

Είχαν γίνει τότε συζητήσεις στα αρμόδια Τμήματα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ΠΙ) για το θέμα της ύλης. Επίσης, πριν από ένα έτος υπεβλήθη πρόταση αναμόρφωσης του Αναλυτικού Προγράμματος στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2007-2013», η οποία πρόσφατα εξειδικεύθηκε με εμπεριστατωμένο φάκελο - πρόταση για τον «γλωσσικό εγγραμματισμό» στην υποχρεωτική εκπαίδευση.

Graffiti στα σχολικά βιβλία: Μήπως θέλουν κάτι να μας πουν;

Πρόσφατα επισκεφτήκαμε με μια παρέα φίλων εκπαιδευτικών την έκθεση DALIBROS "Νταλί και βιβλία" στο Ινστιτούτο Θερβάντες στη Μητροπόλεως. Ανάμεσα στα εκθέματα περιλαμβάνονταν αγαπημένα βιβλία του καλλιτέχνη, στα οποία είχε παρέμβει εικαστικά. Είχε ζωγραφίσει και είχε αλλάξει εικόνες ή είχε εικονογραφήσει κείμενα.

Αναρωτήθηκα λοιπόν, γιατί για έναν καλλιτέχνη της εμβέλειας του Νταλί αυτό να θεωρείται υπέρτατη τέχνη, ενώ οι εικαστικές παρεμβάσεις των μαθητών μας στα σχολικά βιβλία τους να θεωρούνται βαρβαρότητα; Έχουμε προσέξει ποτέ το περιεχόμενο και το μήνυμα των Graffiti των μαθητών μας; Πολλά παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον: εικαστικό, ιστορικό και σίγουρα παιδαγωγικό. Σκεφτήκαμε ποτέ ότι οι ¨εικαστικές παρεμβάσεις" στα σχολικά βιβλία μπορεί να είναι ένας τρόπος να γίνουν πιο προσωπικά και οικεία για τους κατόχους τους, όπως συνέβη με τον Dali;

Μέχρι χτες θεωρούσα ότι τα σχολικά βιβλία αποτελούν κοινωνικό αγαθό, για το οποίο επιβαρύνεται ο φορολογούμενος πολίτης. Γι΄ αυτό έκρινα ότι δεν θάπρεπε να καταλήγουν στο τέλος της χρονιάς με σκισίματα, μουντζούρες ή ζωγραφιές. Οφείλω να ομολογήσω, όμως, ότι ελάχιστα βιβλία μου (κι αυτά εξωσχολικά) έμειναν ανέπαφα στα χρόνια της σχολικής μου ζωής, αλλά ούτε και μετέπειτα. Γιατί θάπρεπε να ζητείται κάτι τέτοιο απ΄ τα παιδιά μας σήμερα; Ποιο σχολικό βιβλίο μας σημειωμένο, ζωγραφισμένο και "πληγωμένο" απ΄τις αγωνίες και τα "ραβασάκια" της σχολικής ζωής δεν θα μας συγκινούσε σήμερα;

Μήπως θάταν μια καλή ιδέα, λοιπόν, να ζητούσαμε απ΄ τα παιδιά να μας παρουσιάσουν τις πιο αγαπημένες τους εικαστικές παρεμβάσεις στα σχολικά τους βιβλία; Να βάλουν τίτλους στα έργα τους, να τα υπογράψουν. Λέτε έτσι ν΄ αρχίσουν να βλέπουν εμάς και τα βιβλία τους με άλλο μάτι; Ή μήπως, σ΄ αυτήν την περίπτωση, αρχίσουν όλοι και ζωγραφίζουν μετά μανίας τα βιβλία τους; Έγκειται στον επιδέξιο δάσκαλο να χειριστεί τις λειτουργικές "ανατροπές" που υιοθετεί επ΄ ωφελεία όλων.

ΣΗΜ: Η έκθεση DALIBROS διαρκεί μέχρι αρχές Φεβρουαρίου 2010. Αξίζει να επισκεφθειτε και αυτήν και το κτίριο όπου στεγάζεται στην οδό Μητροπόλεως στην Αθήνα.